Büyükşehir Belediye Meclis Seçim Sistemi

Türkiye'de 2014 itibariyle 30 büyükşehir var: Adana, Ankara, Antalya, Aydın, Balıkesir, Bursa, Denizli, Diyarbakır, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, Hatay, İstanbul, İzmir, Kahramanmaraş, Kayseri, Kocaeli, Konya, Malatya, Manisa, Mardin, Mersin, Muğla, Ordu, Sakarya, Samsun, Şanlıurfa, Tekirdağ, Trabzon, Van. Yeni büyükşehir yasasıyla bu illerin bütün ilçelerinde yaşayan seçmenler yerel seçimlerde büyükşehir belediye başkanlığı, ilçe belediye başkanlığı ve ilçe belediye meclisi için üç ayrı oy veriyorlar. İlçe belediye meclislerinden de büyükşehir belediye meclisleri oluşturuluyor.

Büyükşehir sınırları içinde yer alan bütün ilçelerin belediye başkanları, büyükşehir belediye meclislerinin doğal üyeleri; bunu bir kenara koyalım. Başkanlar dışındaysa ilçe belediye meclislerinin üye sayıları nüfuslarına göre belirleniyor. Buna göre;

Nüfusu 10.000'den az olan ilçelerde 8 + 1 kontenjan,
Nüfusu 10.001 - 20.000 arası olan ilçelerde 10 + 1 kontenjan,
Nüfusu 20.001 - 50.000 arası olan ilçelerde 13 + 2 kontenjan,
Nüfusu 50.001 - 100.000 arası olan ilçelerde 22 + 3 kontenjan,
Nüfusu 100.001 - 250.000 arası olan ilçelerde 28 + 3 kontenjan,
Nüfusu 250.001 - 500.000 arası olan ilçelerde 33 + 4 kontenjan,
Nüfusu 500.001 - 1.000.000 arası olan ilçelerde 40 + 5 kontenjan,
Nüfusu 1.000.000'dan fazla olan ilçelerde 49 + 6 kontenjan ilçe belediye meclis üyeleri seçiliyor.

Bu üyeliklerin nasıl dağıtıldığına gelmeden önce şu kontenjan meselesini halledelim. Seçime giren partiler o ilçede belirlenen kontenjan sayısı kontenjan adayı bildiriyor. Bu üyelikler, doğrudan o ilçede en çok oyu almış partiye blok olarak veriliyor.

İlçe belediye meclisi üyeliklerinin dağıtılmasında ise tamamen büyük partileri kollayan, küçük partileri olabildiğince devredışı bırakmayı amaçlayan bir sistem var yürürlükte. İlçedeki bütün partilerin oy oranları tespit edildikten sonra tüm partilerden % 10 oy siliniyor; ardından d'hont sistemine göre (oylar önce 1'e, önce 2'ye, sonra 3'e... bölünerek en yüksek sayıya sahip partilere koltukların verilmesi) geçiliyor. Yani bu sisteme göre % 10'un altında oy alan partilerin belediye meclislerinde temsil imkanı bulunmuyor.

Örneğin Nüfusu 9.000 Olan Bir İlçede Oylar Şu Şekilde Dağılmış Olsun:

A Partisi : % 40
B Partisi : % 13
C Partisi : % 12
D Partisi : % 10
E Partisi : % 9
F Partisi : % 8
G Partisi : % 8

Üyeliklerin dağıtımına geçmeden önce bütün partilerden % 10 siliyoruz:

A Partisi : % 30
B Partisi : % 3
C Partisi : % 2
D Partisi : % 0
E Partisi : % 0
F Partisi : % 0
G Partisi : % 0

Kontenjan üyeliğini en fazla oyu almış alan A Partisi kazanıyor. Geri kalan 8 üyelik için partilerin oylarını önce 1'e, sonra 2'ye, sonra 3'e, sonra 4'e, sonra 5'e, sonra 6'ya, sonra 7'ye, sonra da 8'e bölüyoruz. A Partisi / 8 = 3,75 hala en yakın rakibi B Partisi'nin % 3'ünden büyük olduğu için ilçedeki 9 üyeliği de A Partisi kazanıyor. Buna göre toplam oyların % 40'ını alan bir parti belediye meclisinde % 100'le temsil edilmiş oluyor. Yerel idarelerin uyum içinde çalışabilmesi, hizmetlerin aksamaması için böyle bir yöntemin tercih edildiği öne sürülse de temsilde adaleti bu denli es geçen / geçme potansiyeli olan bir sistemin toplumun genelini tatmin etmede ciddi sorunlar taşıdığı bir gerçek.

Büyükşehir belediye meclislerine gidecek üye sayısı da yine nüfusla orantılı:

Nüfusu 10.000'den az olan ilçelerde 1 + 1 ilçe belediye başkanı,
Nüfusu 10.001 - 20.000 arası olan ilçelerde 2 + 1 ilçe belediye başkanı,
Nüfusu 20.001 - 50.000 arası olan ilçelerde 3 + 1 ilçe belediye başkanı,
Nüfusu 50.001 - 100.000 arası olan ilçelerde 5 + 1 ilçe belediye başkanı,
Nüfusu 100.001 - 250.000 arası olan ilçelerde 6 + 1 ilçe belediye başkanı,
Nüfusu 250.001 - 500.000 arası olan ilçelerde 7 + 1 ilçe belediye başkanı,
Nüfusu 500.001 - 1.000.000 arası olan ilçelerde 9 + 1 ilçe belediye başkanı,
Nüfusu 1.000.000'dan fazla olan ilçelerde 11 + 1 ilçe belediye başkanı; büyükşehir belediye meclisine üye olarak seçilir.

Kontenjandan seçilen üyeler arasında ismi sıranın en üstünde yazan üye otomatikman büyükşehir belediye meclisi oluyor. Diğer üyelikler ise kontenjanlar dışarıda bırakılarak ilçe meclis üyelerinin seçilme sırasına göre belirleniyor.